പല വാർത്തകളും കാണുമ്പോഴും പലപ്പോഴും നമ്മൾ ആലോചിക്കാറില്ലേ, മനുഷ്യന്മാരും മൃഗങ്ങളും തമ്മിലുള്ള റോൾ മാറിയാലോ എന്ന് ? എന്നാൽ അത്തരത്തിൽ ഒരു കാലഘട്ടം ഉണ്ടായിരുന്നു ! എല്ലാ മനുഷ്യർക്കുമല്ല, ചിലർക്ക് മാത്രം. മനുഷ്യ മൃഗശാലകൾ" എന്ന ആശയം മനുഷ്യചരിത്രത്തിലെ ഇരുണ്ടതും സങ്കീർണ്ണവുമായ ഒരു അധ്യായമാണ്. വംശീയ പ്രദർശനങ്ങൾ അല്ലെങ്കിൽ മനുഷ്യ പ്രദർശനങ്ങൾ എന്നും അറിയപ്പെടുന്ന മനുഷ്യ മൃഗശാലകൾ, സാധാരണയായി കോളനിവൽക്കരിക്കപ്പെട്ടതോ പാർശ്വവൽക്കരിക്കപ്പെട്ടതോ ആയ ഗ്രൂപ്പുകളിൽ നിന്നുള്ള മനുഷ്യരുടെ പൊതു പ്രദർശനങ്ങളായിരുന്നു. ഒരു നിയന്ത്രിത പരിതസ്ഥിതിയിൽ, പലപ്പോഴും അവരുടെ "പ്രകൃതിദത്ത ആവാസ വ്യവസ്ഥകൾ" അനുകരിക്കുന്നവയായിരുന്നു. ഈ പ്രദർശനങ്ങൾ പാശ്ചാത്യേതര സമൂഹങ്ങളുടെ "വിചിത്ര", "പ്രാകൃത" സംസ്കാരങ്ങളെ പ്രദർശിപ്പിക്കുന്നതിനായിരുന്നു.(The Human Zoos)
മനുഷ്യ മൃഗശാലകൾ എന്ന ആശയം 19-ാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ അവസാനത്തിൽ, കൊളോണിയലിസത്തിന്റെയും സാമ്രാജ്യത്വത്തിന്റെയും ഉന്നതിയിൽ ഉയർന്നുവന്നു. ആദ്യമായി രേഖപ്പെടുത്തിയ മനുഷ്യ പ്രദർശനം 1874-ൽ ബെർലിൻ അക്വേറിയത്തിലായിരുന്നു. അവിടെ ഒരു കൂട്ടം ഇന്യൂട്ടുകൾ പ്രദർശിപ്പിച്ചിരുന്നു. എന്നിരുന്നാലും, ആഫ്രിക്ക, ഏഷ്യ എന്നിവയുൾപ്പെടെ വിവിധ കോളനിവൽക്കരിക്കപ്പെട്ട രാജ്യങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള ആളുകളെ ഉൾപ്പെടുത്തി മനുഷ്യ പ്രദർശനങ്ങൾ ജനപ്രിയമാക്കിയത് 1889-ലെ പാരീസ് എക്‌സ്‌പോസിഷൻ യൂണിവേഴ്‌സെല്ലായിരുന്നു
യൂറോപ്പിലെയും വടക്കേ അമേരിക്കയിലെയും ലോകത്തിലെ മേളകൾ, പ്രദർശനങ്ങൾ, അമ്യൂസ്‌മെന്റ് പാർക്കുകൾ എന്നിവയുടെ ഒരു പ്രധാന ഭാഗമായി മനുഷ്യ മൃഗശാലകൾ മാറി. കരകൗശലവസ്തുക്കൾ, വേട്ടയാടൽ അല്ലെങ്കിൽ ആചാരങ്ങൾ പോലുള്ള പരമ്പരാഗത പ്രവർത്തനങ്ങളിൽ ഏർപ്പെട്ടിരിക്കുന്ന ആളുകളെയും, അവരുടെ ആവാസ വ്യവസ്ഥകൾ ആവർത്തിക്കാൻ രൂപകൽപ്പന ചെയ്ത ചുറ്റുപാടുകളിൽ താമസിക്കുന്നവരെയും ഈ പ്രദർശനങ്ങളിൽ പലപ്പോഴും ഉൾപ്പെടുത്തിയിരുന്നു.
വംശീയത, വിദേശീയ വിദ്വേഷം, ചൂഷണം എന്നിവയെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയാണ് മനുഷ്യ മൃഗശാല പ്രതിഭാസം നിർമ്മിച്ചത്. പ്രദർശിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നവരിൽ പലരെയും വ്യാജമായി വീടുകളിൽ നിന്ന് പുറത്താക്കുകയും, മനുഷ്യത്വരഹിതമായ സാഹചര്യങ്ങളിൽ ജീവിക്കാൻ നിർബന്ധിക്കുകയും, പരിഹാസം, ദുരുപയോഗം, വസ്തുനിഷ്ഠീകരണം എന്നിവയ്ക്ക് വിധേയരാക്കുകയും ചെയ്തു.
വംശീയ സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നതിനും കൊളോണിയലിസത്തെ ന്യായീകരിക്കുന്നതിനുമായി പ്രദർശനങ്ങൾ പലപ്പോഴും ക്യൂറേറ്റ് ചെയ്തിരുന്നു. പ്രദർശിപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ആളുകളെ മനുഷ്യരായി കണക്കാക്കുന്നതിനുപകരം മാതൃകകളായി കണക്കാക്കി. പലപ്പോഴും കഠിനമായ സാഹചര്യങ്ങൾ, അപര്യാപ്തമായ ഭക്ഷണം, മോശം ജീവിത സാഹചര്യങ്ങൾ എന്നിവയ്ക്ക് വിധേയരാക്കി.
മനുഷ്യ മൃഗശാലകളുടെ ചില ശ്രദ്ധേയമായ ഉദാഹരണങ്ങൾ
- ഫിലിപ്പിനോകൾ, ആഫ്രിക്കക്കാർ, തദ്ദേശീയ അമേരിക്കക്കാർ എന്നിവരുൾപ്പെടെ വിവിധ സംസ്കാരങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള 1,000-ത്തിലധികം ആളുകളെ പ്രദർശിപ്പിച്ച 1904-ൽ സെന്റ് ലൂയിസിൽ നടന്ന ലോകമേള.
- ബ്രോങ്ക്സ് മൃഗശാലയിൽ 1906-ൽ ഒരു കുരങ്ങൻ കൂട്ടിൽ പ്രദർശിപ്പിച്ച കോംഗോളിയൻ മനുഷ്യനായ ഒട്ട ബെംഗയുടെ പ്രദർശനം.
- കോളനിവൽക്കരിക്കപ്പെട്ട രാജ്യങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള 1,000-ത്തിലധികം ആളുകളെ പങ്കെടുപ്പിച്ച 1931-ലെ പാരീസ് കൊളോണിയൽ എക്‌സ്‌പോസിഷൻ.
വ്യത്യസ്ത സംസ്കാരങ്ങളെ നാം കാണുന്ന രീതിയിലും അവയുമായി ഇടപഴകുന്ന രീതിയിലും മനുഷ്യ മൃഗശാല പ്രതിഭാസം ശാശ്വതമായ സ്വാധീനം ചെലുത്തിയിട്ടുണ്ട്. ഇത് വംശീയ സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകളെ ശക്തിപ്പെടുത്തി, കൊളോണിയലിസത്തെ ശാശ്വതമാക്കി, ഇതിനകം ദുർബലരായ വിഭാഗങ്ങളുടെ വസ്തുനിഷ്ഠീകരണത്തിനും പാർശ്വവൽക്കരണത്തിനും കാരണമായി.
മനുഷ്യ മൃഗശാലകളുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഏറ്റവും കുപ്രസിദ്ധവും വ്യാപകമായി അംഗീകരിക്കപ്പെട്ടതുമായ സംഭവങ്ങളിലൊന്നാണ് 1906-ൽ ന്യൂയോർക്ക് നഗരത്തിലെ ബ്രോങ്ക്സ് മൃഗശാലയിലെ ഒരു കുരങ്ങൻ കൂട്ടിൽ പ്രദർശിപ്പിച്ച കോംഗോക്കാരനായ ഒട്ട ബെംഗയുടെ കേസ്.
കോംഗോയിൽ നിന്നുള്ള ഒരു ഗോത്രമായ എംബുട്ടി ജനതയിൽ പെട്ടയാളായിരുന്നു ഒട്ട ബെംഗ. 1904-ൽ സെന്റ് ലൂയിസ് വേൾഡ്സ് ഫെയറിൽ ഒട്ട ബെംഗയും മറ്റ് കോംഗോയിലെ ജനങ്ങളും ഒരു പ്രദർശനത്തിന്റെ ഭാഗമാകുമെന്ന് വാഗ്ദാനം ചെയ്ത നരവംശശാസ്ത്രജ്ഞനായ സാമുവൽ വെർണറാണ് അദ്ദേഹത്തെ അമേരിക്കയിലേക്ക് കൊണ്ടുവന്നത്.
പകരം, ഒട്ട ബെംഗയെ ബ്രോങ്ക്സ് മൃഗശാലയിൽ പ്രദർശിപ്പിച്ചു, അവിടെ കുരങ്ങൻ കൂട്ടിൽ പാർപ്പിച്ച് ഒരു ഒറാങ്ങ് ഉട്ടാനൊപ്പം പ്രദർശിപ്പിച്ചു. അരക്കെട്ട് ധരിക്കാനും അമ്പുകൾ മൂർച്ച കൂട്ടാനും നിർബന്ധിതരായ ഒട്ട ബെംഗയെ നോക്കി കണ്ണുതുറക്കാൻ സന്ദർശകരെ പ്രോത്സാഹിപ്പിച്ചു.
പ്രദർശനം വ്യാപകമായി വിമർശിക്കപ്പെട്ടു, NAACP ഉൾപ്പെടെയുള്ള ആഫ്രിക്കൻ അമേരിക്കൻ സമൂഹം പ്രതിഷേധങ്ങൾക്ക് നേതൃത്വം നൽകി. ഒരു ആഴ്ചത്തെ പൊതുജന പ്രതിഷേധത്തിന് ശേഷം, ഒട്ട ബെംഗയെ മൃഗശാലയിൽ നിന്ന് മോചിപ്പിക്കുകയും ഒടുവിൽ ഒരു കൂട്ടം ആഫ്രിക്കൻ അമേരിക്കൻ മന്ത്രിമാർ ഏറ്റെടുക്കുകയും ചെയ്തു.
ദുരന്തകരമെന്നു പറയട്ടെ, ഒട്ട ബെംഗ താൻ നേരിട്ട ആഘാതത്തോടും വംശീയതയോടും മല്ലിട്ടു, 1916-ൽ 32-ാം വയസ്സിൽ അദ്ദേഹം ആത്മഹത്യ ചെയ്തു!
മനുഷ്യ മൃഗശാലകളിൽ അന്തർലീനമായ വംശീയതയുടെയും ചൂഷണത്തിന്റെയും പ്രതീകമായി ഒട്ട ബെംഗ സംഭവം പലപ്പോഴും ഉദ്ധരിക്കപ്പെടുന്നു. വൈവിധ്യമാർന്ന സംസ്കാരങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള ആളുകളെ വസ്തുനിഷ്ഠമായി കാണുകയും മനുഷ്യത്വരഹിതമാക്കുകയും ചെയ്യുന്നതിന്റെ അപകടങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള ശക്തമായ ഓർമ്മപ്പെടുത്തലായി ഇത് തുടരുന്നു.
ഇന്ന്, മനുഷ്യ മൃഗശാലകൾ മനുഷ്യചരിത്രത്തിലെ ഒരു ഇരുണ്ട അധ്യായമായി വ്യാപകമായി അംഗീകരിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു, കൂടാതെ നിരവധി മ്യൂസിയങ്ങളും സ്ഥാപനങ്ങളും ഈ പ്രദർശനങ്ങളിലെ അവരുടെ മുൻകാല പങ്കാളിത്തത്തെ നേരിടാനും തിരുത്താനും പ്രവർത്തിക്കുന്നു.